Ιστορία της Καβάλας

Τοποθεσία

      Η Καβάλα είναι ένα μεγάλο παραθαλάσσιο αστικό κέντρο της Μακεδονίας και συγκεκριμένα γεωγραφικά βρίσκεται στην Ανατολική Μακεδονία. Αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Μακεδονίας. Απέχει 680 χιλιόμετρα από την Αθήνα και 165 χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη. Η πόλη της Καβάλας είναι η πρωτεύουσα της ομώνυμης περιφέρειας. Η Καβάλα είναι χτισμένη αμφιθεατρικά στους πρόποδες των βορειοανατολικών προεκτάσεων του Συμβόλου.  Στην κλασική και στη ρωμαϊκή περίοδο ονομαζόταν Νεάπολις και αποτελούσε το λιμάνι που εξυπηρετούσε τις ανάγκες της πόλεως των Φιλίππων. 

Ιστορική αναδρομή      

        Η ιστορία της Καβάλας ξεκινάει ήδη απο τους Προϊστορικούς χρόνους. Έχουμε πολλά ευρήματα που μαρτυρούν την ύπαρξη της πόλης καθώς και τον καθοριστικό ρόλο της. Στα κλασικά χρόνια ήταν γνωστή ως "Νεάπολις εν Θράκη" ή "Νεάπολις παρ'  Αντισάραν". Η Καβάλα ήταν αποικία των Θασίων ή καλύτερα το λιμάνι τους στην ηπειρωτική Ευρώπη. Πριν  οι Θάσιοι κατοικήσουν την περιοχή της Καβάλας , στην ευρύτερη περιοχή διέμεναν θρακικά φύλα. Οι συγκρούσεις μεταξύ τους ήταν σφοδρές. Οι Θάσιοι έδωσαν τέλος στις εχθροπραξίες κατακτώντας τα εδάφη αυτά κατά τον 7ο αιώνα π. Χ. Έτσι, ίδρυσαν την πόλη της Νεάπολης.  

    Εκτός απο την στρατηγική της θέση, αφού συνέδεε την Ανατολή με την Δύση, καθώς και το φυσικό της λιμένα, η Νεάπολη βρισκόταν ανάμεσα στην εύφορη και πλούσια σε μεταλλεύματα Θάσο, κοντά στο χρυσοφόρο Παγγαίο όρος και ακριβώς δίπλα στις εύφορες πεδιάδες των Φιλίππων και του Νέστου. Η σημερινή πόλη της Καβάλας χτίστηκε επάνω σε δύο προϊστορικές θέσεις, την Αντισσάρα, τη σημερινή Καλαμίτσα, καθώς και του οικισμού της εποχής του Σιδήρου που εντοπίστηκε ανατολικά της πόλης, στην περιοχή Περιγιαλίου. Λόγω της ανεξέλεγκτης οικοδόμησης κυρίως στα μέσα του 20ου αιώνα, διασώζεται μόνο είναι ένα τμήμα του τείχους της Αντισσάρας.                 

         Η ιστορική παρουσία της πόλη γίνεται έντονη λίγο πριν το 500 π.Χ., όταν θέτει σε κυκλοφορία τα δικά της ασημένια νομίσματα (στατήρες), δείγμα ακμής και αυτονομίας. Μετά την μάχη των Πλαταιών 454/453 π.Χ., η Νεάπολις αναγράφεται στους φορολογικούς καταλόγους της Α'  Αθηναϊκής Συμμαχίας. Αξιοπερίεργο είναι το γεγονός οτι παρόλο που ήταν αποικία την Θασίων, η Νεάπολις πάντοτε συμμαχούσε πιστά με την Αθήνα (αντίπαλος των Θασίων), ακόμη κι όταν η Αθήνα ήρθε σε σύγκρουση με τη Θάσο. Το 411 π.Χ. οι Λακεδαιμόνιοι με αρχηγό τον Ετεόνικο και τη σύμπραξη των Θασίων πολιόρκησαν την πόλη, αλλά αυτή σώθηκε χάρις την γρήγορη επέμβαση του στρατηγού Θρασύβουλου. Στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. οι Θάσιοι προσέγγισαν τους Νεαπολίτες δίνοντάς τους το δικαίωμα της ισοπολιτείας.  Γύρω στα 340 π.Χ. ο Φίλιππος κατέλαβε τη Νεάπολη και τη Θάσο, καταργώντας τη νομισματοκοπία και την αυτονομία τους. Αργότερα (42 π.Χ.) χρησιμοποιήθηκε απο τον Κάσσιο και τον Βρούτο ως ορμητήριο του στόλου τους. Σημαντικό γεγονός για την Νεάπολη ήταν η απόβαση του Αποστόλου Παύλου μαζί με τους συνεργάτες του Σίλα και Λουκά, κ.α., το 50 μ.Χ.. Η πόλη έγινε ευρέως γνωστή λόγω της ίδρυσης της πρώτης χριστιανικής εκκλησίας στην Ευρώπη (Ιερός Ναός Λυδίας στο χωριό Λυδία Καβάλας).      

     

          Στους μέσους βυζαντινούς χρόνους και ειδικότερα τον 5ο αιώνα μ.Χ. η πόλη μνημονεύεται με το όνομα Χριστούπολις. Κατά τη διάρκεια των βυζαντινών χρόνων η πόλη γνώρισε πολλές περιπέτειες, λόγω της γεωπολιτικής της θέσης. Πολιορκούνταν συνεχώς απο τους Σλάβους, με αποτέλεσμα να εξελίσσονται στη περιοχή δριμύτατες συγκρούσεις μεταξύ Βυζαντινών και Σλάβων. Σαν αποτέλεσμα, ο Ιουστινιανός (527 - 565) την οχύρωσε, προκειμένου να μην είναι εύκολη λεία. Οι διεκδικήσεις όμως δεν τελείωσαν τον 6ο αιώνα, συνεχίστηκαν ακόμα πιο εντατικά κατά τον 8ο και 9ο αιώνα απο τους Βουλγάρους. Τότε, αποφασίστηκε η αναδιοργάνωση της άμυνάς της καθώς και η ενίσχυση της φρουράς, η οποία διέμενε στην πόλη. Κατά τον 10ο αιώνα η Καβάλα αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και ειδικότερα του "θέματος Στρυμώνος" (η Βυζαντινή αυτοκρατορία ήταν χωρισμένη σε θέματα με σκοπό την καλύτερη διοικητική και στρατιωτική τάξη). Λόγω της καλής στρατιωτικής οργάνωσης του θέματος αποκρούστηκαν επιτυχώς οι βουλγαρικές επιδρομές μέχρι την κατάκτηση της περιοχής απο τον Σαμουήλ. Μετά την κατάλυση του Α' Βουλγαρικού Κράτους απο τον Βασίλειο Β' τον Βουλγαροκτόνο (978 - 1025), η περιοχή γνώρισε περίοδο ειρήνης και ανάπτυξης. Η Καβάλα τότε συνέδεε την Κωνσταντινούπολη με τη Θεσσαλονίκη και αποτελούσε καίριο σημείο για τις οικονομικές και εμπορικές συναλλαγές. Αυτήν την περίοδο ακμής, η πόλη της Καβάλας, περιγράφεται με τα πιο γλαφυρά σχόλια. Αρχικά, γίνεται μνεία για την άρτια φυσική και τεχνητή οχύρωση της πόλης. η μεγάλη εμπορική κίνηση και η ανάπτυξη συνέβαλλαν στην έλευση των Εβραίων στη πόλη. Το 1185, όμως, οι Νορμανδοί φθάνουν στη πόλη και αφού πρώτα τη λεηλάτησαν, στη συνέχεια την έκαψαν.  Η Καβάλα αντιμετώπισε μεγάλες ταραχές κατά τη διάρκεια των Σταυροφοριών. Μετά την αποκατάσταση της βυζαντινής κυριαρχίας η πόλη εντάχθηκε στην αυτοκρατορία. τον 14ο αιώνα η πόλη κατελήφθη απο τους Καταλανούς. Η διαμονή τους όμως κράτησε λίγο. Μέχρι και την κατάληψη της πόλη απο τους Οθωμανούς πολλοί ήταν οι διεκδικητές της όμορφης πόλης, αλλά το άρτιο αμυντικό της σύστημα δεν τους άφησε τα περιθώρια να την κατακτήσουν.    

Κάτοψη Κάστρου

Κάστρο

       Κατά την εμφάνιση των Οθωμανών στα Βαλκάνια ο Μουράτ Α'  κατέλαβε την πόλη το 1387, αλλά την παραχώρησε στον αυτοκράτορα Μανουήλ Β' Παλαιολόγο. Η πόλη υπέστη ολοκληρωτική καταστροφή και αφανίστηκε απο τον Βαγιαζήτ Α' το 1391, όταν την κατέλαβε οριστικά και εξόντωσε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Όσοι δε σφαγιάστηκαν, βρήκαν σωτηρία σε άλλα εδάφη. Έτσι, η πόλη και η περιοχή της ερημώθηκαν. Το 1519 σύμφωνα με μαρτυρίες πιστοποιείται η ερήμωσή της. Τότε φαίνεται οτι άλλαξε και όνομα και απο Χριστούπολις μετονομάστηκε σε Καβάλα. Η πρώτη μνεία της πόλη με το όνομα Καβάλα ανάγεται το 1470 και αναφέρεται απο έναν περιηγητή. Το 1530 έχουμε σημάδια για την επανεγκατάσταση κατοίκων στη πόλη, καθώς και για την δημιουργία εβραϊκής κοινότητας. Η γρήγορη κοινωνική και πολιτισμική ανάπτυξη είχε σαν αποτέλεσμα την παρουσία Εβραίων και Ελλήνων στη πόλη. Επί Σουλεϊμάν Β' του Μεγαλοπρεπούς αναπαλαιώθηκε το υδραγωγείο (Καμάρες), ανακαινίσθηκε και διευρύνθηκε το κάστρο και ανεγέρθηκε μουσουλμανικό τέμενος. Το 1706 η Καβάλα χαρακτηρίζεται ως "πολυάνθρωπη και καλλιεργημένη σαν την Γαλλία".  Κατά τη διάρκεια και των επόμενων χρόνων η οικονομία της πόλης ήταν ιδιαίτερα ανθηρή. Το λιμάνι της είχε αξιοζήλευτη κίνηση και η εξαγωγή ακατέργαστων προϊόντων προς την Αλεξάνδρεια, τη Σμύρνη, τη Μασσαλία και αλλού, δημιούργησε τις συνθήκες εκείνες ώστε η Καβάλα να αναδειχθεί και να κατοικηθεί απο πλήθος Ευρωπαίων προξένων.         Το 1769 γεννήθηκε στην Καβάλα ο Μωχάμετ Άλι, ιδρυτής της αιγυπτιακής δυναστείας. Θέλοντας να τιμήσει τη γενέτειρά του ανέγειρε το Ιμαρέτ (1817). Το σύνθετο αυτό κοινωφελές ίδρυμα λειτουργούσε ως ιεροδιδασκαλείο, πτωχοκομείο, βιβλιοθήκη, χώρος για συσσίτια, στρατώνες κ.α. Ακόμα, ο Μωχάμετ Άλι επισκεύασε το υδραγωγείο και κατέλαβε τους οφειλόμενους φόρους της Καβάλας και της Θάσου, χρησιμοποιώντας τη Θάσο ως βακούφι.  Στα χρόνια του Μεσοπολέμου οι Έλληνες της Αιγύπτου, θέλοντας να τιμήσουν τον Μωχάμετ Άλι, ανήγειραν το άγαλμα του έξω απο το σπίτι του στην χερσόνησο της Παναγίας. Μέχρι στα μέσα του 19ου αιωνα  το επικρατέστερο πληθυσμιακό στοιχείο ήταν το μουσουλμανικό. Ο οικισμός της Καβάλας περιοριζόταν εντός του τείχους, στη χερσόνησο της Παναγίας. Εκτός τειχών υπήρχαν ελάχιστα οικοδομήματα, κυρίως αποθήκες και χώροι υποδοχής.    

  

Καμάρες

   

Ιμαρέτ

   Μετά το 1860 άρχισε η σταδιακή μετακίνηση του χριστιανικού πληθυσμού στις περιοχές έξω απο το τείχος. Η πρώτη συνοικία των χριστιανών εκτός του τείχους ήταν αυτή του Αϊ Γιάννη. Η περιοχή αυτή είχε να αναδείξει εξαιρετικής τέχνης αρχοντικά, ελάχιστα απο τα οποία σώζονται σήμερα. Η οικονομική ανάπτυξη της Καβάλας, λόγω της κατεργασίας και εμπορίας καπνού, είχε σαν αποτέλεσμα την αλματώδη αύξηση του πληθυσμού, ο οποίος έφθασε τις 20.000, απο τους οποίους οι 9.000 ήταν Έλληνες. Το λιμάνι της έγινε το σημαντικότερο της Μακεδονίας, μετά της Θεσσαλονίκης. Πάρα πολλά υποπροξενεία διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών δημιουργήθηκαν στην πόλη. Απο τα τέλη του 19ου αιώνα παρατηρείται σημαντική πνευματική άνθηση και εκπαιδευτική ανάπτυξη. Πιο συγκεκριμένα, απο το 1879 και έπειτα χτίζονται διάφορες Λέσχες (είτε εκπαιδευτικού περιεχομένου είτε κοινωνικού με στόχο την βοήθεια των απόρων), καθώς και σχολεία. Χαρακτηριστικό της εποχής είναι το κτήριο της Μεγάλης Λέσχης που δεσπόζει σήμερα έναντι του Δημαρχείου της πόλης. Η διεύρυνση και προαγωγή της παιδείας ήταν ο μοχλός για τις μετέπειτα εξελίξεις στον κοινωνικό - πολιτικό τομέα της πόλης. 

       

Καπνεργάτες

Μεγάλη Λέσχη Κυριών

         Η απελευθέρωση της Καβάλας και η ένωσή της με την τότε Ελλάδα αποτελούσε ένα μεγαλόπνοο όραμα, το οποίο ήταν η κινητήρια δύναμη για την σθεναρή αντίσταση που προέβαλλαν οι Καβαλιώτες έναντι των Τούρκων και των Βουλγάρων. Εφαλτήριο για την πραγμάτωση του μεγάλου στόχου τους ήταν ο Μακεδονικός Αγώνας. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στον Κρητικό ποιητή Ιωάννη Κωνσταντινίδη που πρωτοστάτησε κατά της διάρκεια του Αγώνα, αλλά και συνέβαλλε στην διατήρηση της ελληνικότητας της περιοχής. Η ενσωμάτωση της Καβάλας στο ελεύθερο ελληνικό κράτος πραγματοποιήθηκε 10 Αυγούστου 1913 (συνθήκη Βουκουρεστίου), μετά τον Β' Βαλκανικό Πόλεμο. Η περίοδος της Οθωμανικής κυριαρχίας στην περιοχή τερματίστηκε.   
          Η συνθήκη ειρήνης δεν κράτησε πολύ. Ο Α'  Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν μία πραγματικότητα. Οι Βούλγαροι, με το ξέσπασμα του πολέμου, εισέβαλαν στην περιοχή και επιδόθηκαν σε θηριωδίες. Χιλιάδες Καβαλιώτες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα υπάρχοντά τους, αφού οι Βούλγαροι τους πήραν ως ομήρους και τους οδήγησαν στη Βουλγαρία. Δυστυχώς, πολλοί συμπατριώτες μας άφησαν την τελευταία τους πνοή στα βουλγαρικά εδάφη. Όλοι οι κάτοικοι της πόλης υπέστησαν ταπεινώσεις . Σημαντικά κειμήλια λεηλατήθηκαν. Οι θησαυροί, οι οποίοι εκλάπησαν, μεταφέρθηκαν στη Βουλγαρία και για να κοσμήσουν τα μουσεία και τις βιβλιοθήκες της χώρας.                                                                 Ακολούθησαν κι άλλα ταραγμένα χρόνια. Παρά τη λήξη του Α'  Παγκοσμίου Πολέμου, η Καβάλα δεν πρόλαβε να ορθοποδήσει. Η Μικρασιατική καταστροφή αποτέλεσε ένα απο τα πιο φρικαλέα γεγονότα που γνώρισε η σύγχρονη ελληνική ιστορία. Μετά την Μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών, στην πόλη έφθασαν χιλιάδες πρόσφυγες αναζητώντας μία καλύτερη ζωή. 

        Σύμφωνα με ιστορικές έρευνες, η Καβάλα δέχθηκε στην αγκαλιά της περίπου 25.000 πρόσφυγες (Ποντίους, Μικρασιάτες, Καππαδόκες κ.α.). Οι πρόσφυγες έφεραν μαζί τους τον εξαίσιο πολιτισμός τους, με αποτέλεσμα η πόλη της Καβάλας να προοδεύσει με ταχείς ρυθμούς. Με την άφιξη των προσφύγων δημιουργήθηκαν οι ακόλουθοι συνοικισμοί:
- Συνοικισμός Χιλίων (Κιουτσούκ Ορμάν). Η ονομασία δόθηκε λόγω χιλίων προσφυγικών οικογενειών που εγκαταστάθηκαν εκεί. Το βορειότερο μέρος του συνοικισμού ονομάζεται "Χίλια" (παλιότερα αναφερόταν με την ονομασία Αμπελόκηποι) και το νοτιότερο ονομάστηκε "Βύρωνας" ή "Γκιρτζή", από το όνομα του εργολάβου που κατασκεύασε τα σπίτια.
- Δεκαοχτώ: Πρόκειται για 18 σπίτια στην οδό Βησσαρίωνος κοντά στα χίλια.
-  Συνοικισμός Πεντακοσίων: Σε τοπογραφικό της εποχής αναφερόταν και ως Καλλιθέα, λόγω της ωραίας θέας που απολάμβαναν οι κάτοικοι.
-  Ποταμούδια: Είναι μια λαϊκή συνοικία που κατοικούνταν από καπνεργάτες.
-  Συνοικισμός Δεξαμενής: Ονομάστηκε έτσι επειδή ήταν κάτω από την κεντρική δεξαμενή νερού. Χτίστηκε το 1928 με πρωτοβουλία του Δημήτρη Πεχλιβάνογλου, προέδρου του εποικισμού Καβάλας.
-  Προφήτης Ηλίας: η συνοικία γύρω από το ναό που δεσπόζει χτισμένος πάνω στο βράχο.
-  Καλαμίτσα, Κηπούπολη: Κατασκευάστηκαν το 1951 κατά την επανέναρξη της προσπάθειας στέγασης των προσφύγων.
 Τα σπίτια δόθηκαν στα πλαίσια της Αποκατάστασης Προσφύγων απο τον ομώνυμο οργανισμό ΕΑΠ (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων). Οι πρόσφυγες έθεσαν τις βάσεις της αναδημιουργίας της πόλης.

Συνοικία Χιλίων

Συνοικία Πεντακοσίων ή Καλλιθέας

          Νέα δεινά επέσυρε ο Β'  Παγκόσμιος Πόλεμος. Η Καβάλα και οι κάτοικοί της ήρθαν αντιμέτωποι πάλι με το "σκληρό πρόσωπο" των Βουλγάρων. Η τρίτη βουλγαρική κατοχή ισοπέδωσε ό,τι πιο όμορφο είχε δημιουργηθεί στη πόλη στα χρόνια του μεσοπολέμου. Θα πρέπει να αναφέρουμε οτι στην πόλη είχαν εγκατασταθεί ήδη απο τον 16ο αιώνα πολλοί Εβραίοι. Μέχρι το Φεβρουάριο του 1943 η  εβραϊκή κοινότητα αριθµούσε 2.100 µέλη, οι περισσότεροι από τους  οποίους ασχολούνταν µε το εµπόριο καπνών. Μετά το Ολοκαύτωμα επέζησαν μόλις 42 Εβραίοι.

          Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και τον εμφύλιο η πόλη άλλαξε. Ο πληθυσμός της αυξήθηκε και η πόλη πλέον άρχισε να αποκτά "δυτική" μορφή, με τις πολυόροφες πολυκατοικίες και τις πλατείες της.  Η πόλη ξαναγεννήθηκε. 

          Σήμερα η Καβάλα είναι μία πανέμορφη πόλη, στην οποία μπορεί ο καθένας να βρει τα πάντα. Είναι απο τους προορισμούς που προτείνονται όλο τον χρόνο. Συνδυάζει βουνό και θάλασσα και αυτό την κάνει μοναδική! Λόγω της μακραίωνης ιστορίας της υπάρχουν πολλοί χώροι για να επισκεφτεί κανείς. Απο τα σημαντικότερα αξιοθέατα είναι: 

 οι Καμάρες, 

η Παλιά Πόλη (περιοχή Παναγίας),

το Κάστρο, 

το σπίτι του Μωχάμετ Άλι, 

το Ιμαρέτ, 

το Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας,

 οι Αρχαίοι Φίλλιποι, 

το Μουσείο Καπνού, 

το Ναυτικό Μουσείο, 

Τζαμί Χαλίλ Μπέη (Παλιά Μουσική)

Μνημείο Αποστόλου Παύλου

Καβάλα